سماق، ادویه‌ای خوشمزه و پرخاصیت
سماق، ادویه‌ای محبوب با طعمی ترش و گس است که از دانه‌های خشک شده درختچه‌ای به نام سماق به دست می‌آید. این درختچه در مناطق مختلف جهان، از جمله ایران، به وفور یافت می‌شود و از گذشته های دور به عنوان چاشنی در آشپزی و همچنین برای مصارف دارویی مورد استفاده قرار گرفته است. سماق، این ادویه‌ی خوش‌رنگ و خوشبو، سابقه‌ای دیرینه در طب سنتی نیز دارد. از دیرباز، از این گیاه برای درمان بیماری‌های مختلف و حفظ سلامتی استفاده می‌شده است. در این مطلب، به بررسی فواید و کاربردهای سماق در طب سنتی می‌پردازیم.
ارزش غذایی سماق
ارزش غذایی 100 گرم سماق:
- کالری: 252
- کربوهیدرات: 63 گرم
- قند: 31 گرم
- فیبر: 13 گرم
- پروتئین: 3 گرم
- چربی: 1 گرم
- ویتامین ها:
- ویتامین C: 282 میلی گرم (313% نیاز روزانه)
- ویتامین K: 58 میکروگرم (73% نیاز روزانه)
- ویتامین B6: 0.2 میلی گرم (10% نیاز روزانه)
مواد معدنی:
- پتاسیم: 734 میلی گرم (21% نیاز روزانه)
- فسفر: 156 میلی گرم (22% نیاز روزانه)
- منیزیم: 47 میلی گرم (12% نیاز روزانه)
- کلسیم: 74 میلی گرم (7% نیاز روزانه)
- آهن: 2.4 میلی گرم (13% نیاز روزانه)
مشخصات ظاهری و طعم سماق
سماق به صورت خوشه‌های قرمز رنگ و متراکم وجود دارد که پس از خشک شدن، آسیاب شده و به پودر تبدیل می‌شوند. طعم سماق ترش و کمی گس است و عطر و بوی تند و تیزی دارد.
کاربردهای سماق
آشپزی: سماق یکی از چاشنی‌های پرکاربرد در آشپزی ایرانی است. از سماق برای طعم دادن به انواع کباب، خورشت، سالاد، مرغ، ماهی و ماست استفاده می‌شود. همچنین سماق به عنوان چاشنی در تهیه ترشی، سس و فست فود نیز کاربرد دارد.
دارویی: سماق دارای خواص دارویی متعددی است. از جمله خواص دارویی سماق می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* سلامت دستگاه گوارش: برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش و همچنین بهبود علائم سوءهاضمه و گاز های معده, سماق یکی از گزینه های موثر می‌باشد.
* ضد التهاب: سماق به دلیل دارا بودن آنتی‌اکسیدان‌های قوی، خاصیت ضد التهابی دارد و می‌تواند به تسکین درد و التهاب مفاصل، عضلات و روده کمک کند. همچنین سماق برای خونریزی, گلو درد, سرماخوردگی, اسهال و بیماری سل مفید است.
* ادرار آور: سماق خاصیت ادرار آوری دارد و کمک به دفع مواد سمی از بدن می‌کند برای دفع راحت ادرار و التهابات مثل التهابات مثانه کمک می‌کند از سماق ( آب ترش سماق ) در خاورمیانه برای ناراحتی های شکمی استفاده می‌شود.
* جلوگیری پوکی استخوان: پوکی استخوان یکی از بیماری های شایع است که با بالا رفتن سن نیز امکان دچار شدن به آن بالا می‌رود. مطالعات نشان داده اند که مصرف سماق برای جلوگیری از این روند موثر است و کمک زیادی به تقویت استخوان ها می‌کند.
* خواص سماق برای مردان: سماق به دلیل داشتن ویتامین C، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به تقویت قوای جنسی در مردان کمک کند.سماق همچنین می‌تواند به افزایش باروری در مردان کمک کند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سماق از آسیب به اسپرم‌ها جلوگیری کرده و کیفیت آنها را افزایش دهند.سماق به سلامت پروستات کمک می‌کند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سماق از التهاب پروستات جلوگیری می‌کند.
مردان مبتلا به بیماری‌های خاص باید قبل از مصرف سماق با پزشک خود مشورت کنند.
* کاهش درد های عضلانی: مطالعه ای نشان داده است که عصاره سماق به کاهش درد های مزمن ماهیچه ای کمک می‌کند و همچنین برای افراد بزرگسال سالم نیز برای تمرینات هوازی و غیره کمک می‌کند و درد های عضلانی شان را کاهش می‌دهد.
*سلامت پوست صورت: سماق به دلایل ضد قارچی و ضد التهابی, اختلالات پوستی را درمان کرده و التهابات را برطرف می‌کند و به پاکسازی سلول های آسیب دیده پوست و جلوگیری از رشد سلول های بد پوست نیز تاثیر می‌گذارد و در برابر آسیب هایی که نور خورشید دارد از شما محافظت می‌کند. سماق برای خارش های پوستی نیز کاربردی است.
* ضد میکروب: سماق خاصیت ضد میکروبی دارد و می‌تواند به درمان عفونت‌های مختلف و عفونت های قارچی، از جمله عفونت‌های گوارشی و ادراری کمک کند.
* کاهش قند خون: سماق به تنظیم قند خون و پیشگیری از ابتلا به آن کمک می‌کند و می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت مفید باشد.
* تقویت سیستم ایمنی بدن: وجود ویتامین C و آنتی اکسیدان های فراوان در سماق باعث تقویت سیستم ایمنی شما شده و از عوامل بیماری زا در امان می‌دارد.
* کاهش کلسترول: سماق به کاهش کلسترول بد خون (LDL) و افزایش کلسترول خوب خون (HDL) کمک می‌کند.
* درمان کبد چرب: سماق به دلیل وجود آنتی اکسیدان ها و خاصیت ضد التهابی برای درمان کبد چرب به کار می‌رود. یکی از دلایل پیشرفت کبد چرب التهابات است, فلاونوئید ها و تانن های موجود در سماق برای این امر کمک کنند باشد و کمک زیادی نیز به حفظ سلامت سلول های کبد می‌کند. سماق در کاهش اکسیداسیون چربی ها در کبد نیز تاثیر زیادی دارد که یکی از دلایل بروز بیماری کبد چرب می‌باشد.
* سلامت دهان و دندان: به دلیل خواص ضد باکتریایی و ضد التهاب, سماق برای سلامت دهان و دندان مفید و برای جلوگیری از خرابی دندان ها و التهاب لثه ها و خون رسانی به آنها تاثیر زیادی دارد. سماق همچنین برای خوشبو کردن دهان و دندان هم استفاده می‌شود.
* مبارزه با سرطان: تحقیقات نشان داده اند که سماق خواص ضد سرطانی دارد و از رشد و گسترش تومور ها جلوگیری می‌کند و جلوی رشد سلول های سرطانی را به طرز قابل توجهی می‌گیرد.
* سلامت زنان: استفاده از سماق به روش های مختلف مانند عصاره سماق, چای سماق و پوست سماق در درمان بیماری های زنان از قبیل اختلالات قاعدگی, پریود های دردناک, ترشحات شدید واژینال و گرفتگی عضلات کمک می‌کند.سماق می‌تواند به تنظیم قاعدگی و رفع مشکلاتی مانند خونریزی شدید یا نامنظم قاعدگی کمک کند.سماق به دلیل داشتن خواص ضد التهابی می‌تواند به کاهش درد قاعدگی کمک کند و دارای خواص ضد میکروبی و ضد قارچی است و به درمان عفونت رحم نیز کمک می‌کند. همچنین به تقویت عضلات رحم و جلوگیری از سقط جنین کمک کرده و برای افزایش باروری در زنان مفید است.
سماق در زنان باعث افزایش شیر مادران نیزمی‌شود.
* سلامت قلب و عروق: سماق به دلیل دارا بودن آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات مفید دیگر، می‌تواند به سلامت قلب و عروق کمک کند و از بروز بیماری‌های قلبی عروقی پیشگیری کند.
* سماق برای لاغری: سماق به دلیل داشتن برخی خواص می‌تواند به لاغری و کاهش وزن کمک کند. این خواص عبارتند از:
- کالری کم: سماق کالری کمی دارد و می‌تواند جایگزینی مناسب برای چاشنی‌های پرکالری مانند سس مایونز باشد.
- فیبر بالا: سماق سرشار از فیبر است که می‌تواند به احساس سیری و کاهش اشتها کمک کند.
- متابولیسم: سماق می‌تواند به افزایش متابولیسم و چربی سوزی کمک کند.
- تنظیم قند خون: سماق می‌تواند به تنظیم قند خون و جلوگیری از نوسانات قند خون که می‌تواند منجر به پرخوری شود، کمک کند.
- هضم غذا: سماق می‌تواند به هضم غذا و جلوگیری از یبوست که می‌تواند منجر به نفخ و افزایش وزن شود، کمک کند.
روش های استفاده سماق برای لاغری:
* اضافه کردن سماق به غذاها: می‌توانید سماق را به عنوان چاشنی به غذاهای مختلف مانند مرغ، ماهی، سالاد و سس اضافه کنید.
* مصرف دمنوش سماق: می‌توانید دمنوش سماق را با دم کردن یک قاشق چای خوری پودر سماق در یک لیوان آب جوش تهیه و میل کنید.
* مصرف سماق با ماست: می‌توانید سماق را با ماست مخلوط کرده و به عنوان یک میان وعده میل کنید.
در نظر داشته باشید لاغری یک فرایند پیچیده است و نیاز به یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم دارد. مصرف سماق به تنهایی نمی‌تواند منجر به لاغری شود.
سماق با کباب کوبیده و گوشت قرمز
پزشکان طب سنتی معتقدند سماق به دلایل زیادی از قبیل خاصیت ضد میکروب بودن با گوشت مصرف شود تا آلودگی های موجود در گوشت از بین بروند. همچنین با توجه به کمک زیادی که سماق به هضم غذا می‌کند پیشنهاد ما این است که سماق را با کباب کوبیده که غذایی سنگین به حساب می‌آید مصرف کرده و به هضم بهتر و سریع تر آن کمک کنید. از طرفی کباب دارای چربی زیادی است که سماق کمک می‌کند کلسترول آن کاهش یافته و چربی مفید آن جذب بدن شما شود.
تفاوت سماق قهوه ای و قرمز
رنگ:
- سماق قهوه ای: رنگ آن قهوه ای مایل به خاکستری است.
- سماق قرمز: رنگ آن قرمز تیره یا روشن است.
طعم:
- سماق قهوه ای: طعمی ترش تر و گس تر دارد.
- سماق قرمز: طعمی ترشی ملایم تر و طعم ملایم تر دارد.
زمان چیدن:
- سماق قهوه ای: میوه سماق قهوه ای در اواخر فصل و به طور کامل رسیده چیده می شوند.
- سماق قرمز: میوه سماق قرمز در اوایل فصل و قبل از رسیدن کامل چیده می شوند.
مراحل فرآوری:
- سماق قهوه ای: بدون جدا کردن پوست میوه خشک و آسیاب می شود.
- سماق قرمز: پوست میوه جدا شده و سپس خشک و آسیاب می شود.
کیفیت:
- سماق قهوه ای: به دلیل ماندگاری بیشتر و طعم قوی تر، مرغوب تر و با ارزش تر است.
- سماق قرمز: به دلیل ظاهری جذاب تر و طعم ملایم تر، محبوبیت بیشتری دارد.
کاربرد:
- سماق قهوه ای: برای طعم دهی به غذاهایی مانند کباب، مرغ، ماهی و سالاد مناسب است.
- سماق قرمز: برای طعم دهی به غذاهایی مانند خورشت، سس و دسر مناسب است.
البته هر دو نوع سماق قهوه ای و قرمز برای غذا ها استفاده می‌شود و در اصل بستگی به سلیقه شما دارد.
تفاوت طبع سماق قهوه ای و سماق قرمز
برخی طبیبان معتقدند که:
* سماق قهوه ای: طبع سرد و خشک تری دارد.
* سماق قرمز: طبع کمی گرم تر و تر دارد.
دلائل این تفاوت:
از لحاظ رنگ:
* سماق قهوه ای: نشان دهنده غلبه خلط سودا (سرد و خشک)
* سماق قرمز: نشان دهنده غلبه خلط بلغم (سرد و تر)
این تفاوت ها ظریف هستند و در طب سنتی به طور دقیق بررسی می شوند.
قیمت:
- سماق قهوه ای: به دلیل مرغوبیت بیشتر، قیمت بالاتری دارد.
- سماق قرمز: به دلیل فراوانی بیشتر، قیمت پایین تری دارد.
انتخاب نوع سماق:
انتخاب نوع سماق به سلیقه ی شما و نوع غذایی که می خواهید بپزید بستگی دارد. اگر به دنبال طعم قوی تر هستید، سماق قهوه ای انتخاب مناسب تری است. اگر به دنبال طعم ملایم تر و ظاهری جذاب تر هستید، سماق قرمز انتخاب مناسب تری است.
انتخاب نوع سماق بر اساس طبع:
انتخاب نوع سماق به طبع بدن شما و نوع غذایی که می خواهید بپزید بستگی دارد.
اگر طبع شما سرد است، می توانید سماق قرمز را با عسل یا مصلح های دیگر مصرف کنید تا طبع آن را گرم تر کنید.اگر طبع شما گرم است، می توانید سماق قهوه ای را با سرکه یا مصلح های دیگر مصرف کنید تا طبع آن را خنک تر کنید.
نکته:
* هر دو نوع سماق دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی هستند.
* هر دو نوع سماق برای سلامتی مفید هستند.
میزان مجاز مصرف سماق در روز
مصرف یک الی دو قاشق غذا خوری در روز توصیه شده و مانند دیگر مواد غذایی مصرف بیش از حد و افراطی را برای هیچ کس توصیه نمی‌کنیم. توجه داشته باشید مصرف خارج از حد مجاز موجب تداخل دارویی می‌شود.
مصرف سماق برای کودکان:
سن مناسب استفاده سماق برای کودکان: مصرف سماق برای کودکان زیر 1 سال توصیه نمی‌شود.
میزان مصرف: برای کودکان 1 تا 3 سال، می‌توانید از 1/8 قاشق چای خوری سماق در روز شروع کنید و به تدریج تا 1/4 قاشق چای خوری در روز افزایش دهید. برای کودکان 4 تا 8 سال، می‌توانید از 1/4 تا 1/2 قاشق چای خوری سماق در روز استفاده کنید.
نحوه مصرف سماق
سماق را می‌توان به صورت پودر یا به صورت دانه‌های کامل مصرف کرد. پودر سماق را می‌توان به غذا مخصوصا غذا های گوشتی اضافه کرد. پودر سماق را می‌توان روی گوشت قرمز, مرغ یا ماهی اضافه کرد و علاوه بر خاصیت عالی آن از طعم خوشی که به غذای شما می‌دهد لذت ببرید.و یا به صورت دمنوش میل کنید. دانه‌های سماق را نیز می‌توان به عنوان چاشنی در غذا استفاده کرد.
* سماق را باید در جای خشک و خنک نگهداری کرد.
روش درست کردن دمنوش سماق
مواد لازم:
* یک قاشق چای خوری پودر سماق
* یک لیوان آب جوش
* عسل یا نبات (اختیاری)
طرز تهیه:
- آب را جوش بیاورید.
- پودر سماق را در یک لیوان بریزید.
- آب جوش را به سماق اضافه کنید.
- به مدت 10 تا 15 دقیقه دم کنید.
- دمنوش را صاف کرده و میل کنید.
نکات:
* می توانید به دمنوش سماق عسل یا نبات اضافه کنید تا طعم آن را شیرین تر کنید.
* اگر طعم سماق برایتان قوی است، می توانید از نصف قاشق چای خوری پودر سماق استفاده کنید.
* دمنوش سماق را می توانید 2 تا 3 بار در روز مصرف کنید.
نکات احتیاطی در مصرف سماق
- مصرف بیش از حد سماق ممکن است باعث بروز عوارض جانبی مانند ناراحتی معده و اسهال شود.
- زنان باردار و شیرده باید از مصرف زیاد سماق خودداری کنند و با پزشک خود مشورت کنند.
- افراد مبتلا به مشکلات گوارشی باید با احتیاط سماق مصرف کنند.
- اگر پس از مصرف سماق علائم آلرژیکی مانند جوش و خارش دیدید به پزشک مراجعه کنید. همچنین با توجه به یکی بود خانواده درخت های انبه و سماق, توجه داشته باشید اگر به انبه حساسیت دارید ممکن است بدن شما به سماق هم واکنش آلرژیک نشان دهد.
- مصرف میوه تازه سماق باعث مسمومیت می‌شود. حتما سماق را خشک شده تهیه و استفاده کنید.
- اگر به آجیل و مغزیجات حساسیت دارید باید با احتیاط از سماق استفاده کنید زیرا اغلب کسانی که به آنها حساسیت نشان داده اند به سماق نیز حساس هستند.
خوردن سماق ناشتا
خوردن سماق ناشتا فواید و مضراتی دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
فواید:
از فواید مصرف سماق به صورت ناشتا می‌توان به کاهش وزن, تنظیم قند خون, سلامت گوارش, تقویت سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
مضرات:
استفاده ناشتا از سماق ممکن است مضراتی نیز به همراه داشته باشد مانند تحریک معده, ایجاد نفخ و ایجاد یبوست چون طبع سماق سرد و خشک است می‌تواند معده را تحریک کند.
مصرف سماق ناشتا برای افراد با معده حساس و یا مبتلا به زخم معده توصیه نمی‌شود.
بهترین زمان مصرف سماق برای افراد با معده حساس، بعد از غذا یا همراه با غذا است.
تداخلات دارویی
سماق ممکن است با دارو های کاهنده کلسترول (استاتین ها), دارو های فشار خون و دیابت همخوانی نداشته باشند پس بهتر است حتما برای استفاده از آن با پزشک خود مشورت کنید.
سماق ادویه‌ای خوشمزه و پرخاصیت است که علاوه بر طعم دادن به غذا، می‌تواند به سلامت بدن نیز کمک کند. مصرف سماق به عنوان چاشنی در غذا و یا به صورت دمنوش می‌تواند فواید زیادی برای سلامتی داشته باشد که ما در این مقاله به آن ها پرداختیم. امیدواریم در کمال صحت و سلامتی از فواید آن بهره ببرید.