حدیث20- سلامت و تندرستى (چگونه زندگی کنیم تا سالم و سلامت باشیم؟!)

رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لِكُلِّ شَي‏ءٍ حيلَةٌ، و حيلَةُ الصِّحَّةِ فِي الدُّنيا أربَعُ خِصالٍ: قِلَّةُ الكَلامِ، و قِلَّةُ المَنامِ، و قِلَّةُ المَشيِ، و قِلَّةُ الطَّعامِ.

منبع روایت: (الفضائل، ص 129 عن ابن مسعود، بحار الأنوار، ج 8، ص 144.)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: «هر كارى را چاره‏اى است و چاره تندرستى در دنيا، چهار چيز است: كم سخن گفتن، كم خفتن، كم راه رفتن و كم خوردن.».

سلامتی را درست بشناسیم …

معنای سلامت یا تندرستی عبارت است از تأمین رفاه کامل جسمی و روانی و اجتماعی انسان. سلامت معادل کلمه انگلیسی {Health} و بهداشت عمومی ترجمه کلمه {Public Health} می‌باشد. بنا بر تعریف سازمان بهداشت جهانی، تندرستی تنها فقدان بیماری یا نواقص دیگر در بدن نیست بلکه «نداشتن هیچ‌گونه مشکل روانی، اجتماعی، اقتصادی و سلامت جسمانی برای هر فرد جامعه است.

امروزه اهمیت توسعه بهداشت عمومی برای برقراری عدالت اجتماعی در حوزه سلامت بر هیچ‌کس پنهان نیست. سلامتی جسمی شامل همه قابلیت‌های جسمی بدن است. به فرد یا پدیده‌ای که دارای تندرستی باشد، تندرست یا سالِم گفته می‌شود.

حس تندرستی در افراد متفاوت است و دو فرد در شرایط جسمانی یکسان ممکن است قضاوت متفاوتی در مورد تندرستی خود یا دیگران بکنند. برای نمونه یک فرد معلول می‌تواند خود را کاملاً تندرست حس کند در حالی که اطرافیانش او را ناسالم بدانند. البته افرادی که بیماری‌های شدید دارند معمولاً از سوی خود و دیگران سالم به‌شمار نمی‌آیند.

در واقع باید گفت: سلامتی دو بخش دارد سلامتی جسم که با بهداشت و تغذیه میتوان آن را کنترل کرد و سلامتی روحی روانی که بستگی به محیط و پیرامون شخص دارد .

سلامتی، گران بهاترین نعمت خداوند است و بنابر سخن امیرمومنان، علی علیه السلام، سلامتی همچون تاجی است بر سر انسان های سالم که جز بیماران آن را نمی بینند. آری سلامتی بزرگترین نعمتی است که در اختیار بشر قرار دارد زیرا بدون آن بهره بردن از سایر نعمت ها امکان پذیر نیست.

گاهی انسان با بی دقتی در حفظ این نعمت بزرگ، دچار بیماری می شود و در هنگام بیماری، قدر تندرستی اش را بیشتر می فهمد. خداوند نعمت های زیادی را برای ما انسان ها ارزانی داشته تا ما شکر این نعمت ها را به جای آوریم و در جهت پیشرفت ها و پیشروی به سوی او، از آن ها بهره بگیریم.

انسانی که از نعمت سلامتی برخوردار است، باید هر شبانه روز شکر این نعمت عظیم را در درگاه خدا به جا آورد زیرا با این نعمت بزرگ است که می تواند شاد و سرحال زندگی کند و از زندگی اش لذت ببرد و برای داشتن سلامتی و تندرستی، باید پیش از آن که بستر بیماری را در آغوش بگیرد، در حفظ آن کوشا باشد.

سلامتی گنجی از گنجینه ی الهی است که به ما انسان ها امانت داده شده و باید به نحو احسن امانت داری کنیم تا مبادا روزی برای از دست دادنش حسرت بخوریم و گلایه کنیم؛ چراکه آنگاه مقصر اصلی خودمان هستیم! انسان بی بهره از سلامتی، در بیشتر لحظات زندگی افسرده و بی حال است و شاید خیلی کم تر از دیگران احساس خوشحالی و رضایتمندی داشته باشد زیرا اولین تاثیرات بیماری، از بین بردن نشاط و شادابی فرد در پی رنج جسمی و در نهایت، رنج و عذاب روحی است.

مهم ترین مولفه ها برای زندگی سالم چیست؟!🤔

الف) مؤلفه‌های جسمانی و سلامت جسمی:

عوامل ژنتیکی.

تغذیه سالم: سبزیجات، شیر، میوه‌ها و غیره.

محیط زیست سالم: هوای پاک، آب پاکیزه، خاک نیالوده، نور کافی و غیره.

محیط امن برای تن: جامه کافی، گرما، سرپناه و غیره.

خواب کافی: داشتن زمان کافی برای استراحت و آسایش.

داشتن رابطه خوب با پیرامونیان (برای نمونه با دوستان و هم‌کاران).

شرایط سالم کاری، برای نمونه: (نبود ترس و فشار مزمن در محل کار).

ب) مؤلفه‌های روحی- روانی و سلامت روانی:

عشق: توانایی دوست داشتن و محبوب کسی/کسانی بودن.

داشتن شریک زندگی، فرزند، خانواده و اطرافیان.

دوستی، مردم‌داری، مهارت‌های اجتماعی.

توجه به خود، اعتماد به نفس.

موفقیت و به رسمیت شناخته شدن از سوی دیگران، دریافت واکنش‌های مثبت از سوی دیگران (بازخورد).

امنیت و آرامش: حس امنیت اقتصادی، اجتماعیٔ سیاسی و …، حس امنیت روحی در مورد مفهوم زندگی.

آزادی: آزادی بیان، آزادی عقیده و غیره.

خلاقیت: فعالیت‌های آفرینش‌گرانه و بازی‌ها.

ج) وابستگی:

وابستگی به شریک زندگی، دوستان یا دیگران.

قابلیت دعوا و آشتی.

تجربه کردن و خاطره‌های باارزش.

اگر به دنبال آرامش و سلامت روان هستید …

سلامت روان به اندازه سلامت جسم در حفظ سلامت و تندرستی عمومی افراد نقش دارد. سلامت روان زمانی تأمین می‌شود که فرد از نظر روانی در آرامش کامل به سر ببرد. یکی از راه‌های تأمین سلامت روان، دوری از استرس‌های روزمره است. هرچند که سلامت روان خیلی از ما تحت تأثیر استرس قرار دارد و شاید خیلی‌های ما بگوییم که دوری از استرس کار چندان ساده‌ای نیست، اما یک ترفند ساده برای رسیدن به آرامش، سلامت روان و دوری از استرس، کنار گذاشتن تلفن همراه، حداقل در زمان‌های استراحت یا بودن در کنار خانواده است. یکی دیگر از راه‌های رسیدن به سلامت روان، حمایت عاطفی اعضای خانواده از یکدیگر است.

اگر اعضای خانواده بتوانند در مشکلات کوچک و بزرگ در کنار هم باشند، می‌توانند تاحد قابل قبولی باعث ایجاد آرامش در خانه و حفظ سلامت روان تک‌تک اعضای خانواده شوند. سلامت روان، به نکته دیگری که همان خواب آرام باشد هم بستگی دارد. زمانی ما می‌توانیم توقع حفظ سلامت روان خود را داشته باشیم که بتوانیم خواب آرامی را در طول شب تجربه کنیم. خواب ناکافی یا بی‌خوابی‌های مداوم، تأثیری به شدت منفی بر سلامت روان می‌گذارد و فرد را دچار خستگی، اضطراب و در موارد شدیدتر، بدخلقی و عصبانیت می‌کند.

لطفا سلامت روان را جدی بگیرید:

سلامت روان مسئله‌ای است که متأسفانه در بسیاری از جوامع به آن اهمیت چندانی داده نمی‌شود و اگر از فردی خواسته شود تا برای بررسی سلامت روان خود نزد روان‌پزشک یا روان‌شناس برود، آن فرد در برابر مراجعه به پزشک از خود واکنش منفی نشان می‌دهد. این در حالی است که پرداختن به بحث سلامت روان در کنار سلامت جسم، یکی از ارکان اساسی حفظ سلامت و تندرستی در بسیاری از کشورهای پیشرفته‌است. به‌طور کلی، آرامش در کنار مدیریت هیجان و شناخت از خود، جزو اصول اولیه حفظ سلامت روان محسوب می‌شوند. زمانی ما می‌توانیم دربارهٔ سلامت روان خود صحبت کنیم که بدانیم توانایی کنترل هیجانات، مخصوصاً هیجانات منفی و ناگهانی خود را داریم.

سلامت زنان و باید ها و نباید های آن

سلامت زنان یکی از مهم‌ترین مسائل در زندگی زنان است. زنان باید به سلامت خود اهمیت بدهند تا بتوانند سلامت دیگر اعضای خانواده را تضمین کنند. تندرستی زنان شامل تغذیه مناسب، حفظ تناسب اندام، انجام آزمایش‌های غربالگری، انجام چکاپ‌های ماهانه و توجه به زیبایی و سلامت پوست و مو است. سلامت زنان از دوران بلوغ، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

از آنجایی که دختران جوان، باید برای بارداری آماده شوند، نیاز به پیگیری بیشتری برای حفظ سلامتی خود دارند. روزانه ۳۰ دقیقه ورزش، می‌تواند به حفظ سلامت زنان و تناسب اندام آن‌ها کمک کند.

برای داشتن اندامی متناسب، زنان باید تغذیه مناسبی نیز داشته باشند. اکثر زنان، به دلیل دوره‌های قاعدگی، بارداری و یائسگی، در زندگی، دچار کمبودهایی هستند که باید به آن‌ها توجه شود. برای توجه به سلامت زنان، علاوه بر توجه به سلامت تغذیه ای، نیاز به انجام آزمایش‌هایی از قبیل: آزمایش کامل خون، آزمایش‌ها غربالگری سرطان‌های زنانه مانند سرطان رحم، سرطان تخمدان و سرطان پستان است. سلامت زنان از نظر روانشناختی نیز باید تأمین شود. بسیاری از زنان، به ویژه زنان خانه‌دار، به دلیل ابتلا به روزمرگی دچار افسردگی می‌شوند و همین حس بد به سایر اعضای خانواده نیز منتقل می‌شود. بیماری‌هایی مانند چاقی، دیابت، پوکی استخوان و مشکلات قلبی عروقی همیشه در کمین زنان هستند.

سلامت زنان حتی در سنین یائسگی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این دوران تغییرات هرومونی باعث بروز بسیاری مشکلات از جمله پوکی استخوان می‌شود. به همین خاطر است که از دوران جوانی باید به سلامت زنان اهمیت داد تا در دوران سالمندی با مشکلات زیادی روبه‌رو نشوند. در حوزه سلامت زنان، ورزش یکی از ملزومات زندگی زنان است که متأسفانه توسط بسیاری از زنان نادیده گرفته می‌شود. ورزش‌هایی مانند شنا، یوگا، پیاده‌روی، دوچرخه سواری، ایروبیک بهترین گزینه برای حفظ تندرستی زنان هستند. زنانی که به این امر توجه دارند کمتر دچار اضافه وزن و چاقی که مادر بسیاری از بیماری‌ها است می‌شوند.

سلامت مردان:

این موضوع از موضوعات قابل اهمیت و مورد بحث در هر جامعه ای است. از آنجا که معمولاً آقایان به سلامتی خود کمی بی‌توجه هستند و کمتر از خانم‌ها به پزشک مراجعه می‌کنند، بنابراین، پرداختن به «سلامت مردان» در جامعه، از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود. یکی از مواردی که تندرستی مردان را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و زمینه‌ساز ابتلا به بسیاری از بیماری‌های دیگر در آن‌ها می‌شود، بیماری دیابت است.

ابتلا به بیماری دیابت، از چند جهت سلامت مردان را به خطر می‌اندازد؛ یعنی هم شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی را در آن‌ها افزایش می‌دهد و هم خطر ابتلا به ناراحتی‌های چشمی و کلیوی را در آن‌ها بالا می‌برد. سلامت مردان، فقط با توجهِ به بیماری‌هایی که آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد، تهدید نمی‌کند؛ بلکه می‌تواند در اثر رعایت نکردن سبک زندگی سالم هم به خطر بیفتد.

سلامت مردان را می‌توان با چند توصیه کاربردی به آن‌ها تأمین کرد: ورزش منظم و روزانه، مصرف روزانه حداقل ۵ وعده میوه و سبزی خام و تازه، کاهش مصرف غذاهای سرخ‌شده، کم کردن مصرف چربی و نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب ساده در طول روز. سلامت مردان با یک عامل به ظاهر ساده دیگر هم به خطر می‌افتد و آن عامل، چیزی نیست جز نور آفتاب. نور آفتاب می‌تواند تندرستی مردان را از نظر ابتلا به پیری زودرس پوست یا حتی سرطان پوست به خطر بیندازد.

از این رو به تمام آقایان توصیه می‌کنیم که هرگز استفاده از کرم های ضدآفتاب گیاهی را فراموش نکنند و حتماً هم در روزهای آفتابی، کلاه لبه‌داری با لبه حداقل ۷٫۵ سانتی‌متری روی سر خود بگذارند. تغذیه سالم از دیگر موارد پیشنهادی برای حفظ سلامت مردان است.

سلامت سالمندان:

سلامت سالمندان در دوران سالمندی به شدت به مراقبت‌های دوران جوانی و میانسالی آن‌ها بستگی دارد. اگر بخواهیم سلامت سالمندان را تضمین کنیم، باید هم به فکر تندرستی جسم آن‌ها باشیم و هم به فکر سلامت روان آنها. سلامت سالمندان از نظر جسمی، شامل چکاپ‌های دوره‌ای برای تشخیص و درمان زودرس بیماری‌های احتمالی و مراقبت از آن‌ها در برابر بیماری‌هایی که به آن‌ها مبتلا هستند، می‌شود. وقتی بحث از سلامت سالمندان به میان می‌آید، بیشتر ما یاد بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت یا فشار خون می‌افتیم اما بخش بزرگی از سلامت سالمندان به سلامت روان آن‌ها برمی‌گردد.

حفظ سلامت سالمندان از منظر سلامت روان آنها، گاهی بسیار ساده و تنها وابسته به حفظ روابط عاطفی اطرافیان فرد سالمند با او است. اگر فرزندان یا نوه‌ها بخواهند سلامت سالمندان خود را از نظر روانی در منزل تأمین کنند، کافی است که کمی بیشتر به آن‌ها توجه داشته باشند؛ حواسشان به آزمایش‌های دوره‌ای آن‌ها باشد؛ حداقل روزی یک بار به آن‌ها سر بزنند؛ با اجازه خودشان و طوری‌که حس ترحم به آن‌ها دست ندهد گاهی برای‌شان غذا درست کنند؛ با آن‌ها به پارک و خرید بروند و خلاصه با همه این کارهای کوچک و ساده، قدم بزرگی در بهبود وضعیت سلامت سالمندان از نظر روانی و البته جسمانی بردارند. تندرستی سالمندان از نظر جسمانی هم به شدت به نوع خودمراقبتی آن‌ها و مراقبت‌های اطرافیان از آن‌ها بستگی دارد.

یعنی اگر سلامت سالمندان بخواهد در اولویت بسته سلامتی خانواده قرار بگیرد، باید تمام آیتم‌های تندرستی او مانند فشارخون، قند خون و چربی خون به صورت دوره‌ای چک شود. وقتی از سلامت سالمندان حرف می‌زنیم، باید وضعیت آن‌ها از نظر بیماری‌های شناختی مانند آلزایمر یا زوال عقل را هم در نظر بگیریم. تندرستی سالمندان از نظر وضعیت شناختی، زمانی تأمین می‌شود که فرد پیش از رسیدن به دوره سالمندی، فعالیت‌های مغزی کافی مانند مطالعه، بازی فکری یا یادگیری مداوم را داشته باشد تا مغز او با رسیدن به سنین بالا، توانایی‌های بالقوه خود را از دست ندهد.

سلامتی بزرگترین نعمتی است که در اختیار بشر قرار دارد زیرا بدون آن بهره بردن از سایر نعمت ها امکان پذیر نیست. تندرستی انسان همانند سایر نعمات خداوندی با تلاش وکوشش در اختیار شخص قرار می گیرد.کسی که بخواهد جسمی سالم وروحی شاداب داشته باشد باید با برنامه ریزی مشخص ، پیروی از قواعد سلامت و پیگیری همه جانبه به این هدف خود نائل شود. انسان موجودی است پیچیده وعوامل زیادی بر روح و جسم وی تأثیر می گذارند.

سلامت کودکان و وظایف والدین:

علاوه بر تربیت و حمایت، یکی دیگر از مهمترین وظایف پدر و مادر در بزرگ کردن فرزندان، توجه به سلامت کودکان است. کودکان، موجودات حساس و بی‌پناهی هستند که نیاز به حمایت ۱۰۰ درصدی پدر و مادر دارند.

برای اینکه سلامت کودکان تضمین شود، بهترین کار این است که از همان دوران بارداری و حتی پیش از آن، به نیازهای کودک توجه شود. سلامت کودکان، شامل حوزه‌های مختلفی از جمله سلامت جسم، سلامت روان، نحوه برخورد با کودکان و تربیت آن‌ها می‌شود. به منظور حفظ سلامت کودکان، والدین موظف هستند بهترین شرایط زندگی را برای کودک فراهم کنند. ایجاد محیطی آرام و امن، تأمین نیازهای کودک از نظر پوشاک، خوراک و تحصیل و رسیدگی به امور تربیتی کودک، فاکتورهای اولیهٔ تضمین سلامت کودکان هستند.

کودکان همواره در حال رشد هستند بنابراین باید به تغذیه آن‌ها و دریافت کامل مواد معدنی و ریزمغذی‌ها توجه ویژه‌ای شود. اگر سلامت کودکان نادیده گرفته شود، کودک با مشکلات بسیاری در آینده روبه‌رو خواهد شد و چه بسا مشکلات تا آخر عمر همراه او باشند. در حوزه سلامت کودکان، مبحث سلامت روان بسیار حائز اهمیت است. اگر والدین از سلامت روانی برخوردار نباشند و محیط خانه برای کودک به نحوی نباشد که از بودن در آن لذت ببرد، در آینده با فردی روبه‌رو خواهیم بود که می تواند اطرافیان را آزاد دهد. والدینی که به سلامت کودکان اهمیت می‌دهند، به کمک بازی و تفریح، مسائل تربیتی را به آن‌ها آموزش می‌دهند.

امروزه بازی‌ها و کتاب‌های بسیاری در دسترس هستند که اخلاقیات و آداب صحیح انجام هر کاری را به کودک آموزش می‌دهند. به منظور تأمین سلامت فرزندانتان،بهتر است مادر براساس یک برنامه منظم، به تغذیه و بهداشت کودک رسیدگی کند. سلامت کودکان برای جامعه نیز مهم است به همین خاطر کمک بخش پزشکی کشور از ابتدای بارداری مادران به همراه کمک خانواده و اطرافیان می تواند سهم به سزایی را در تامین سلامت کودکان ایفا کند.

یکی از علل پیشرفت مسلمانان در پزشکی، توجه پیامبر اکرم (ص) به مسائل بهداشتی بوده است.

اسلام، درباره اصول کلی پزشکی و بهداشت دستورهایی به پیروانش داده است که می‌توان از این دستورها به عنوان یکی از پایه‌های علم پزشکی اسلامی یاد کرد.

الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام: روايت شده است: چون گرسنه شدى، بخور؛ چون تشنه شدى، بنوش؛ چون ادرار بر تو فشار آورد، ادرار كن؛ جز از سرِ نياز، نزديكى مكن؛ و چون احساس خواب‏آلودگى كردى، بخواب، كه اينها مايه تندرستى است. (الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام، ص 340، بحار الأنوار، ج 62، ص 260، ح 5.)

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: روزه بگيريد تا تندرست بمانيد. (دعائم الإسلام، ج 1، ص 342 ، الدعوات، ص 76، ح 179، عوالي اللآلي، ج 1، ص 268، ح 70، بحار الأنوار، ج 62، ص 267، ح 45؛ كنز العمّال، ج 8، ص 450، ح 23).

پیامبرخدا صلى الله عليه و آله: سفر كنيد تا تندرست بمانيد، جهاد كنيد تا غنيمت به چنگ آورید، حج بگزاريد تا بى‏نياز شويد. (كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 265، ح 2387 ، المحاسن، ج 2، ص 79، ح 1203 ، مكارم الأخلاق، ج 1، ص 513، ح 1781، بحار الأنوار، ج 76، ص 221، ح 3؛)

امام على عليه السلام: شب زنده‏دارى، مايه تندرستى است. (تهذيب الأحكام، ج 2، ص 121، ح 457، ثواب الأعمال، ص 64، ح 6، المحاسن، ج 1، ص 125، ح 140 كلّها عن أبي بصير عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم السلام، تحف العقول، ص 101 و في كلّها« مصحّة للبدن»، بحار الأنوار، ج 62، ص 267،)

امام زين العابدين عليه السلام: حج وعمره بگذارید تا بدن هایتان سالم باشد. رزق و روزیتان وسیع گردد و درآمد زندگیتان زیاد شود. (الكافي، ج 4، ص 252، ح 1 عن خالد القلانسي عن الإمام الصادق عليه السلام، ثواب الأعمال، ص 70، ح 3، الدعوات، ص 76، ح 181، مكارم الأخلاق، ج 1، ص 518، ح 1805 عن الإمام الصادق عنه عليهما السلام و كلّها نحوه، بحار الأنوار، ج 62، ص 267، ح47).

«برگرفته از 40حدیث طبی- نوشته مصطفی لبیکی»

حدیث20- سلامت و تندرستى (چگونه زندگی کنیم تا سالم و سلامت باشیم؟!)

سلامتی را درست بشناسیم …