حدیث 9- انتخاب همجنس براى معاينه و معالجه

روایتی بسیار جالب از امام علی (ع):

الفضائل عن عمّار بن ياسر وزيد بن أرقم عن الإمام عليّ عليه السلام في خَبَرِ الجارِيَةِ العاتِقِ الَّتِي اتَّهَمَها أبوها بِالفُجورِ فَقالَ لَها أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام:

ما تَقولينَ يا جارِيَةُ فيما قالَ أبوكِ؟ فَقالَت: يا مَولايَ، أمّا قَولُهُ: إنّي عاتِقٌ فَقَد صَدَقَ، و أمّا قَولُهُ: إنّي حامِلٌ،فَوَحَقِّكَ يا مَولايَ ما عَلِمتُ مِن نَفسي خِيانَةً قَطُّ… و صَعِدَ المِنبَرَ و قالَ:… عَلَيَّ بِقابِلَةِ الكوفَةِ،

فَجاءَتِ امرَأَةٌ يُقالُ لَها: لُبنَةُ؛ و هِيَ قابِلَةُ نِساءِ أهلِ الكوفَةِ فَقالَ لَها: اضرِبي بَينَكِ و بَينَ النّاسِ حِجاباً، وَ انظُري هذِهِ الجارِيَةَ أ عاتِقٌ أم حامِلٌ؟ فَفَعَلَت ما أمَرَها بِهِ، ثُمَّ خَرَجَت و قالَت: نَعَم، يا مَولايَ هِيَ عاتِقٌ حامِلٌ… فَقالَ عليه السلام:… يا قابِلَةُ، خُذي هذَا الثَّلجَ وَ اخرُجي بِالجارِيَةِ مِنَ المَسجِدِ وَ اتُركي تَحتَها طَشتاً، و ضَعي هذِهِ القِطعَةَ مِمّا يَلِي الفَرجَ، فَسَتَرَينَ عَلَقَةً وَ زنُها سَبعَةٌ و خَمسونَ دِرهَماً و دانِقانِ… فَوَجَدَتها كَما قالَ عليه السلام. (الفضائل، ص 132، بحار الأنوار، ج 62، ص 167، ح 2.)

ترجمه روایت:

الفضائل‏ به نقل از عمّار بن ياسر و زيد بن ارقم در ماجراى دوشيزه‏اى كه پدرش او را به بدكارگى متّهم كرده بود: امير مؤمنان، از آن دختر پرسيد:

«اى دختر! درباره آنچه پدرت گفته است، چه مى ‏گويى؟». گفت:سرورم! اين كه گفته من دوشيزه ‏ام، راست گفته است؛ امّا اينكه‏ گفته آبستن هستم، سرورم به حقّ تو سوگند، من هيچ خيانتى از خود، سراغ ندارم. پس امام عليه السلام بر منبر رفت و فرمود: «ماماى كوفه را بياوريد!». پس زنى به نام «لُبنه» كه ماماى زنان كوفه بود، به حضور آمد.

امام عليه السلام به او فرمود: «ميان خود و مردم، پرده ‏اى بياويز و بنگر كه آيا اين دختر، دوشيزه است يا آبستن». قابله، آنچه را امام عليه السلام فرموده بود، به انجام رساند. سپس [از پرده‏] بيرون آمد و گفت: آرى، سرورم! او هم دوشيزه و هم آبستن است. فرمود: «اى قابله! اين يخ را بگير و آن دختر را بيرون مسجد ببر و او را در تشتى بنشان و اين قطعه يخ را در جلو شرمگاه [او] بگذار. زالويى خواهى ديد كه 25 درهم و دو دانگ وزن دارد [و از او بيرون مى‏ آيد]». آن زن مى‏ گويد: من [اين كار را كردم و] آن زالو را همان گونه كه او فرموده بود، يافتم.

در این روایت امیر المومنین (ع) برای درمان دختری که دچار مشکل است از قابله درخواست معاینه و مدوای او را می کند در حالی که خود به مراتب عالمتر و حاذق تر به درمان بیمار بوده و به درستی بیماری ایشان را تشخیص می دهد. اینکه آن حضرت دستور می دهد تا ماما را حاضر کنند وبه او میفرماید تا پشت پرده به مداوای بیمار بپردازد، صرفا بخاطر این است که به ما تعلیم دهد که با وجود معالج همجنس  درمان به غیر همجنس محل تامل و اشکال است. از نظر فقهی نیز مراجعه به پزشک از جنس مخالف مستلزم نظر يا لمس حرام باشد طبق نظر همه فقها جايز نيست مگر در وقت ضرورت.

مقام معظم رهبري در پاسخ به اين استفتا که ضرورت چيست، فرموده اند: مراد از ضرورت در فرض سوال اين است که تشخيص بيماري و درمان آن متوقف بر لمس و نظر باشد و هيچ دکتر جنس موافقي(هم جنس بيمار) وجود نداشته باشد و حدود ضرورت هم بستگي به مقدار نياز دارد.

اين که مقام معظم رهبري تاکيد مي کنند زن بيمار جز در وقت ضرورت نمي تواند به جنس مخالف مراجعه کند به اين معناست که درمان اين زن بيمار متوقف بر آن باشد که فقط يک مرد پزشک بتواند او را معالجه کند و اين زن هيچ راه ديگري نداشته باشد و نباید این ضرورت مترتب برنگاه حرام باشد. (سایت اندیشه قم).

معنای نگاه حرام را درست بشناسیم

از نظر احکام فقهی: پوشاندن گردي صورت و دست تا مچ براي خانم ها لازم نيست و مردان بدون قصد لذت مي توانند به اين اعضاي بدن خانم ها نگاه کنند که اين نگاه حلال است اما نگاه مردان به غير از صورت و دست تا مچ خانم ها، حرام محسوب مي شود ولو اين که قصد لذت هم نداشته باشند و نگاه به اين اعضا به طور مطلق براي همه مردان از جمله پزشک معالج حرام است.

البته فقها معتقدند اگر لمس کردن از روي لباس يادست زدن با دستکش و صرف لمس کردن باشد، اين لمس اشکالي ندارد. (همان)

حدود محرمیت پزشک غیر همجنس از منظر فقهی:

اینکه آیا پزشک همجنس نسبت به بیمار خود محرم است یا خیر؟ و اینکه با وجود پزشک همجنس ، رفتن نزد پزشک غیر هم جنس درست است یانه؟ سوال بسیاری از مخاطبان است که با توضیحی اندک به پاسخ فقهی علما در این زمینه می پردازیم. چندسال پیش در نشریات و سایتهای اطلاع رسانی ، خبری منتشر شد مبنی بر این که : ‌«همه مراجع به محرمیت پزشک نسبت به بیمار معتقدند و اتفاق نظر دارند.رئیس کل اسبق سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه موضوع محرم نبودن پزشکان نسبت به بیماران بحثی قدیمی است گفت: همه مراجع به محرمیت پزشک نسبت به بیمار معتقدند و اتفاق نظر دارند.

دکتر سید شهاب الدین صدر در نشست خبری روز چهارشنبه (20/11/89) در حضور جمعی از خبرنگاران گفت:‌ «موضوع محرم نبودن پزشکان نسبت به بیمارانشان را یکی از روحانیون در تهران مطرح کرده است اما این بحث یک بحث قدیمی است و همه مراجع از جمله حضرت امام خمینی(ره) و آیات عظام اراکی،‌ گلپایگانی و بهجت و خویی به محرم بودن پزشک نسبت به بیمار فتوا داده اند. وی در ادامه افزود:‌ «اگر معاینه توسط پزشک برای عضوی از بدن صورت گیرد، اگر پزشک هم جنس باشد به پزشک هم جنس مراجعه شود و اگر به پزشک غیر همجنس مراجعه شود در صورت ضرورت برای معاینه این کار مراتبی دارد و پزشک برای دیدن عضو مربوطه محرم است.». (سایت تبیان).

باید بدانیم که «محرمیت» غیر از «لمس و نظر در مواقع ضروری» است. ابتدا لازم است که قدری در باره این موضوع توضیح دهیم:

زن و مرد نامحرم تنها از سه راه به یکدیگر محرم می شوند که این سه راه انحصاری عبارتند از: نسب، رضاع و مصاهره. (تحریرالوسیلة 2/262) .

 نسب همان ارتباط فامیلی است که عده ای از طریق پدر و مادر با یکدیگر نسبت فامیلی پیدا می کنند مانند برادر و خواهر یا عمه و برادر زاده و مانند آن. حرمت پزشک نامحرم هم مانند سایر محرمات اگر در شرایط اضطرار قرار گرفت به مقدار لازم از آن چشم پوشی می شود و این مانند خوردن گوشت مردار است؛ هر چند خوردن گوشت حیوانی که خودش مرده است شرعا حرام می باشد اما اگر انسان در حالت اضطرار قرار گرفت یعنی ادامه زندگی او بسته به خوردن چنین گوشتی بود آنگاه جایز بلکه واجب است که به مقدار ضرورت یعنی مقداری که اضطرار او رفع شود از آن گوشت بخورد؛ این است معنای اضطرار و رفع آن رضاع هم محرمیت از راه شیرخوردن است.

اگر زنی با شرایطی که در کتابهای فقهی آمده است نوزاد پسری را شیر دهد خود آن زن در آینده به آن پسر بچه محرم خواهد بود. (البته تعداد دیگری هم از در این بین به هم محرم می شوند که توضیحش در کتب فقهی آمده است. مصاهره ارتباط فامیلی است که از طریق ازدواج به وجود می آید. مثلا داماد به مادر زن و مادر بزرگ همسر خود محرم می شود. اگر پزشک به وسیله یکی از این راهها به بیمار خود محرم است که هیچ و اگر هیچ کدام از این عناوین در مورد او صدق نمی کند به هیچ عنوان به بیمار محرم نیست و نخواهد بود؛ حتی یک لحظه.

جواز لمس و نظر به مقدار لزوم و در مواقع ضروری لمس نامحرم و نظر به او شرعا حرام است. (ویکی پدیا. دانشنامه آزاد).

حال این حرمت هم مانند سایر محرمات اگر در شرایط اضطرار قرار گرفت به مقدار لازم از آن چشم پوشی می شود و این مانند خوردن گوشت مردار است؛ هر چند خوردن گوشت حیوانی که خودش مرده است شرعا حرام می باشد اما اگر انسان در حالت اضطرار قرار گرفت یعنی ادامه زندگی او بسته به خوردن چنین گوشتی بود آنگاه جایز بلکه واجب است که به مقدار ضرورت یعنی مقداری که اضطرار او رفع شود از آن گوشت بخورد.

در مسأله مورد بحث اگر نجات جان و یا درمان بیمار متوقف بر نظر و یا لمس پزشک نامحرم شد او باید تنها به مقداری که لازم است و نه بیشتر بیمار نامحرم خود را نگاه و یا لمس نماید و بیشتر از آن مقدار برای هر دو گناه محسوب می شود.

در این خصوص یک قانون کلی وجود دارد که با توجه به آن می توان بسیاری از سوالاتی که در این زمینه مطرح می شود را پاسخ داد آن قاعده این است که می فرمایند: «به طور کلى با وجود پزشکِ مماثل (جنس موافق)، رجوع به غیر مماثل (جنس مخالف) در صورتى که مستلزم لمس یا نظرِ حرام باشد، جایز نیست ولى اگر پزشکِ مماثل در مورد یک بیمارى وجود نداشته و یا تخصص کافى را نداشته باشد، رجوع به غیر مماثل اشکال ندارد لکن باید به مقدار ضرورت اکتفا شود.». با توجه به همین اصل به چند حکم فقهی از مقام معظم رهبری توجه کنید:

سوال: مراجعه بیمار زن به دندانپزشک مرد جهت معالجات دندانپزشکى چه حکمى دارد؟

جواب:‏ اگر براى اینگونه کارها، دسترسى به پزشک زن دارند، مراجعه به پزشک مرد (اگر مستلزم نظر و لمس حرام باشد) جایز نیست.

سوال: آیا معاینه افراد غیر بیمار براى کنترل سلامتى آنها، توسط پزشك نامحرم جایز است؟

جواب اگر ضرورت نباشد جایز نیست.

سوال: آیا مرد مى‌تواند نزد دکتر زن نامحرم رود؟ (با لمس بدن)

جواب: با امكان لمس از روى لباس یا با دست كردن دستكش هنگام معالجه مانع ندارد و بهتر است اگر ضرورت ندارد مرد به دكتر زن مراجعه نكند و چنانچه مستلزم لمس یا نظر حرام باشد، جایز نیست.

خلاصه : صرف پزشک بودن به هیچ عنوان ایجاد محرمیت نمی کند. چیزی که هست در صورت ناچاری و نبود پزشک هم جنس و آن هم برای نجات و یا درمان بیمار، پزشکی که نامحرم است می تواند به قدر لزوم به بدن بیمار نگاه کرده و یا آن را لمس کند. (پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بخش استفتائات جدید.)

نظرات فقهی درمورد مراجعه به پزشک غیر همجنس:

آیت الله مکارم شیرازی :

سوال : در صورت دسترسی به پزشک همجنس آیا مراجعه به پزشک غیر همجنس جایز است؟

جواب : مادام که دسترسی به پزشک همجنس است به غیر همجنس مراجعه ننماید، مگر در موارد ضرورت یا جایی که همجنس توانایی کافی ندارد.

سوال: در صورتی که عمل جرّاحی، یا پانسمان، منوط به نظر یا لمس عورت باشد، آیا اولویّت با هم جنس است؟

جواب : همجنس اولویّت دارد.

سوال : چنانچه در شهری هم پزشک زن و هم پزشک مرد باشد، مراجعه بیمار زن به پزشک مرد درصورت تساوی علمی و مهارت تخصصی دو پزشک چه حکمی دارد؟

جواب : اگر احتیاج به معاینه بدنی و نظر و لمس داشته باشد باید به پزشک زن رجوع کند.

آیت الله سیستانی :

پرسش:گاهی پزشک معالج، لازم می بیند که بخشی از بدن زن نامحرم را باز کند و احیاناً ممکن است آنجا، از

جاهای حساس باشد. آیا باز کردن بدن نامحرم به هنگام معاینه و یامعالجه جایز است؟

اولا ً : با وجود پزشک زن هر چند با پرداخت ویزیت گران؟

ثانیاً : بیماری چندان مهم نیست، ولی به هرحال او مریض شده و به پزشک مراجعه کرده است.

ثالثاً:  اگر پزشک بخواهد به آلت تناسلی نگاه کند حکم آن چیست؟

پاسخ :

1 ـ. با وجود پزشک زن، مراجعه به پزشک مرد جایز نیست مگر آنکه حق ویزیت آنقدر زیاد باشد که او از عهده پرداخت آن نتواند بیرون آید.
2 ـ. و اگر در آن صورت ترک معالجه به ضرر و زیان افتد و یا به رنجی گرفتار شود که تحمل پذیر نیست، جایز است.
3 ـ. به هر تقدیر باید به اندازه ضرورت و ناچاری اکتفا شود و اگر معالجه بدون نگاه مستقیم میسر باشد مانند نگاه در صفحه مانیتور و یا در آینه، احتیاط ترک نشود.
پرسش:مراجعه یک خانم به دکتر مرد در صورتی که دکتر زن حاذق تر از وی را سراغ نداشته باشد چه حکمی دارد؟ و همچنین جهت انجام عمل پزشکی مثل سونوگرافی و رادیولوژی رجوع یک خانم به پزشک مرد چه حکمی دارد؟
پاسخ : اگر زن برای علاج مرضی ناچار شود که نزد پزشک مرد برود و آن پزشک به لحاظ تخصص بهتر باشد و یا عنایت بیشتری به مریض می نماید، رفتن نزد پزشک مرد اشکال ندارد؛ و چنانچه معالجه متوقف بر نگاه به بدن زن یا لمس آن با دست باشد جایز است؛ و چنانچه بتواند به یکی از آن دو (دیدن و لمس) اکتفا کند، دومی جایز نیست.

حضرت آیت الله خامنه ای :
اگر ضرورت ندارد و لمس و نظر حرام می شود جائز نیست.

حضرت آیت الله صافی :
با وجود مماثل مراجعه به نامحرم جائز نیست.

حضرت آیت الله بهجت :
در مواردی که مستلزم لمس و نظر حرام است تا به مرحله ضرورت نرسیده جائز نیست.

حضرت آیت الله فاضل لنکرانی :
در صورتی که مستلزم نگاه و لمس باشد جائز نیست. (مسائل جدیدازدیدگاه علماء و مراجع تقلید، ج1)

«برگرفته ازکتاب ۴۰ حدیث طبی اثر مصطفی لبیکی»