حدیث 13- عوامل بی نیازی انسان از پزشک

عوامل بسیاری هستند که با رعایت آنها انسان می تواند از بیماری پیشگیری نموده و از مراجعه به طبیب بی نیاز شود. از جمله این عوامل که می شود آن را جزو اصلی ترین عامل به شمار آورد بحث آداب غذا خوردن است. آداب تغذیه یکی از مسائلی که اسلام در مورد آن صحبت نموده است و روایات بسیاری در این مورد وجود دارد از جمله مسائلی که در این روایات به آن پرداخته شده است این است که غذا چه تاثیری در روان انسان و رفتار او دارد، غذا چگونه باید صرف شود، چه غذاهایی مناسب است و چه غذاهایی مناسب نیست، و چه زمان مناسب غذا خوردن هست و چه زمان نیست . همچنین از قرآن مجید می توان مطالب متعددی در این مورد استخراج نمود. بنا به نظر برخی در دویست و پنجاه آیه قرآن آداب و دستوراتی در مورد غذا مطرح شده است.

بررسی عوامل بی نیازی از پزشک

عوامل بی نیازی از پزشک را امورات زیادی تشکیل می دهد که در ادامه به تفصیل این موارد را بررسی می کنیم؛

اهمیت غذا در بی نیازی از پزشک:

نیاز انسان به غذا، مهمترین و حیاتی ترین نیاز روزمره اوست که از تولد تا مرگ وی را همراهی می کند و حتی انبیا و اولیاء الهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. رشد، طول عمر، تندرستی، آرامش اعصاب و روان، خلق و خوی و رفتار، توانمندی و قدرت، تکثیر نسل و تولید مثل و… همه به نوعی وامدار تغذیه سالمند.  از این رو قریب به دویست و پنجاه آیه قرآنی و دهها روایت معصومین علیهم السلام در مورد غذا و تغذیه وارد شده است. همچنین نامگذاری پنجمین سوره قرآن به مائده (سفره غذایی) از صفات خداوند، رزاق و معطم بودن، سوگند خداوند به غذا (والتین والزیتون)، درخواست مائده آسمانی توسط حضرت عیسی علیه السلام و درخواست  غذا توسط حضرت موسی علیه السلام هر کدام مهر تاییدی بر اهمیت غذا و تغذیه می باشد.همچنین خداوند بر اهل مکه به دو چیز منت می نهد: «غذا» و «امنیت» همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت.» (اولین دانشگاه، آخرین پیامبر،ج3، ص20).                                                                                        

تأثیر غذا و تغذیه بر اخلاق و رفتار:

خداوند بین تغذیه کافران و مومنان تفاوت قائل شده است. در مورد کافران می فرماید:«کافران همواره سرگرم بهره گیری از [کالا و لذت های زودگذر] دنیایند و می خورند، همان گونه که چهارپایان می خورند.».

توضیح آنکه حیوانات علف می خورند بی آنکه بدانند از کجا آمده، حلال است یا حرام؟ غصبی است یا مباح؟ کافران نیز غذا می خورند بی آن که به رجس و پلیدی و حلال و حرام بودن آن توجه داشته باشند. لذا فرجام مشابه ای دارند. (سایت تبیان)

ولی مؤمنان که به تاثیر اخلاقی و معنوی غذا توجه دارند، مقید به رعایت غذای پاکیزه و حلال می باشند. مردی خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود، حضرت فرمود: «غذای خود را پاکیزه کن و از هر گونه غذای حرام بپرهیز». (بحارالانوار، ج93، ص321، ح31)

لذا به مؤمنان دستور داده شده فقط از غذاهای پاکیزه و حلال استفاده کنند. « ای اهل ایمان، روزی حلال و پاکیزه‌ای که ما نصیب شما کرده‌ایم بخورید و شکر خدا به جای آرید اگر شما خالص خدا را می‌پرستید.». (بقره، 172)

و در برخی آیات ارتباط تنگاتنگی بین غذای پاکیزه و عمل صالح دیده می شود.« از غذاهای پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید.». (مومنون، 2) زیرا همچنان که سخن پاکیزه، عمل صالح را به آسمان عروج می دهد، غذای پاکیزه نیز انسان را در جهت کسب کمالات معنوی و حفظ ارزشهای اخلاقی یاری می بخشد و به مانند باران پاکیزه موجب رویش سبزه ها و گل های معطر در وجود آدمی می گردد.  اصحاب کهف که دغدغه حفظ ایمان و معنویت خود را داشتند، وقتی از خواب طولانی بیدار شدند به دنبال غذایی بودند که پاک و پاکیزه باشد و سبب خاموش شدن نور الهی در وجود آنان نگردد.

توضیح آن که مراد از نفوس، روح انسان است که چون مرغی اسیر قفس تن اوست. به هر اندازه که مزاج و جسم او سالم باشد، روح او نیز سالم و کاملتر خواهد بود. روح سالم در بدن سالم است. رمز سلامتی روح و جسم در یک قیاس منطقی، چنین قابل تبیین است: سلامتی روح، تابع سلامتی تن است و سلامتی تن تابع غذا و تغذیه سالم پس سلامتی روح، تابع غذا و تغذیه سالم می باشد.

با توجه به پاره ای از روایات آثار برخی غذاها بر اخلاق و رفتار آدمی به قرار زیر است:

1. اعتدال در خوردن گوشت موجب خوش اخلاقی، اعتماد به نفس و شجاعت می شود و افراط در آن قساوت قلب میآورد.

2. شیر موجب صبوری، مهربانی، آرامش و… می شود.

3. عسل موجب رشد حافظه، صافی دل و شفا است.

4. انگور، غم و اندوه و افسردگی را به شادابی تبدیل می کند.

5. خرما، موجب صبر و حلم و بردباری می شود.

6. زیتون، حافظه را تقویت می کند.

7. سیب، موجب تقویت اعصاب و رنگ رخسار می گردد.

8. هلیم، نشاط عبادت را افزون می کند. ( سایت راسخون)

چگونگی اثرپذیری روح و دل انسان از خوراک :

 این روایت زیبا یادآور آن است که عواطف انسان در حالت گرسنگی اندک، رقیق تر و هوش و حواس او بیدارتر است. در واقع، یکی از عواملی که رشد فکری را متوقف می کند، زیاده روی در تغذیه است.  اگر بیش از اندازه مواد غذایی وارد معده شود، ترشحات بسیار همراه با تعداد زیادی گلبول سفید از دیواره های معده، برای هضم غذا به معده سرازیر می شوند. در نتیجه خون بیشتری در دستگاه هاضمه جریان می یابد. بدین ترتیب دستگاه کنترل خون از سهم خونرسانی به مغز می کاهد و اکسیژن و مواد غذایی کمتری به مغز می رسد و این گونه از قدرت خلاقه و حس ابتکار و درک مطالب کاسته می شود.  بیماریهای «پسیکو سوماتیک» که در پی ناراحتی های روحی پدید می آید، با توجه به نوع مواد غذایی مصرفی ایجاد می شود. اسلام در 14 قرن پیش به ارتباط نماز با غذا و بهداشت بدن و لباس و تغذیه و تمرکز قوای دماغی اشاره کرده است.

لقمان حکیم به پسرش فرمود: «با پرخوری، فکر به خواب می رود و زبان حکمت گنگ می شود و اعضا از انجام دادن وظیفه عبادتی خود بازمی ماند». درباره موریانه نوشته اند که چون به کمبود نفرات در یکی از قسمت ها مثل ( انباردار سرباز و نظافتچی) برمی خورد، با دادن غذای مخصوص همان نوع ویژه از نفرات مورد نظر را به وجود می آورد. امروزه نیز این فرضیه مطرح است که آیا بشر می تواند با نوع غذا، فرزندانی هشیارتر و با ایمان پرورش دهد یا نه البته در اسلام، این موضوع به اثبات رسیده است که انسان می تواند، با انتخاب غذای حلال و منزه ویژگی های شخصیتی دلخواه را در فرزندان خود ایجاد کند. (اولین دانشگاه، آخرین پیامبر، ج3، ص19).

دعا در هنگام غذا خوردن :

هنگامی که سفره را می گسترانند، چهار هزار ملک آن را احاطه می کنند. اگر بنده بسم اللّه بگوید، ملایکه می گویند: خدا برکت فرستد بر شما و بر طعام شما. سپس به شیطان می گویند: ای فاسق! بیرون رو. تو بر ایشان تسلطی نداری.  بعد از پایان غذاخوردن، اگر الحمدللّه بگویند، ملایکه می گویند: اینان کسانی هستند که شکر نعمتی را که خداوند به آن ها داده است به جای آورند. اگر در اول بسم اللّه نگفتند، ملایکه به شیطان می گوید: ای فاسق بیا! از این طعام ایشان بخور. اگر سفره را برداشتند و آنها خداوند را سپاس نگفتند، ملایکه می گویند: ایشان گروهی هستند که نعمت خداوند را سپاس نگفتند و پروردگارشان را فراموش کردند. هنگامی که سفره گسترده شد، بسم اللّه بگو. هنگام برچیدن سفره، الحمداللّه بگو. هر کس نام خداوند را در آغاز و پایان غذا ببرد، خداوند از آن طعام سؤال نمی کند. هرگاه مسلمانی می خواهد غذا خورد و هنگام خوردن غذا بسم اللّه و الحمدللّه رب العالمین بگوید، خداوند قبل از رسیدن غذا به دهانش، گناهانش را می آمرزد. (همان، ص20)

گروه های غذایی مفید در قرآن و روایات :

الف – گوشت ها (پروتئین ها) : از میان چهارپایان؛ گوشت گوسفند، گاو، شتر، آهو و برخی دیگر از حیوانات حلال است و گوشت چهارپایان درنده خو، دارای دندان تیز و چنگال و ناخن های تیز مانند شیر، پلنگ ، روباه، کفتار، شغال، گربه و… حرام است همچنین گوشت چهارپایان حلال گوشتی که ذبح اسلامی نشده و یا مردار شده اند، حرام است.  و از حیوانات دریایی، گوشت ماهی های پولک دار و میگو حلال است. گوشت پرندگان نیز حلال است جز پرندگانی که فاقد چینه دان و سنگدان و خار عقب پا هستند و یا مانند عقاب و کرکس دارای چنگال اند. گوشت حیوانات حلال گوشت سرشار از پروتئین است که نیاز بدن را تامین می کند و کمتر غذایی می تواند جایگزین آن شود. در آیات و روایات گوناگونی به خوردن گوشت سفارش شده است. « خداوند، چهارپایان را برای شما آفرید… و از گوشت آنها می خورید.». (سوره نحل : آیه 5).

در روز عید قربان که حاجیان پس از اعمال سنگین مناسک نیاز به پروتئین دارند، خداوند به خوردن گوشت قربانی دستور داده است. « و از گوشت آنها (قربانی) بخورید و بینوای فقیر را اطعام کنید. » ( سوره حج، آیه9) . در روایت آمده که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «بهترین خوراکی در دنیا و آخرت گوشت است». چرا که گوشت موجب روئیدن گوشت بر بدن، توانمندی، قدرت بخشیدن به بینایی و شنوایی و… می شود. ». ترک گوشت فساد بدن را در پی دارد. از این رو رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس چهل روز گوشت نخورده باشد، پس باید پولی قرض کند و گوشت تهیه کرده و بخورد.». (دانشنامه احادیث پزشکی، ج2، ص128)

همچنین امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کس چهل روز خوردن گوشت را ترک کند، خلق و خوی او بد و زشت می شود». (المحاسن، ج2، ص256، ح1807، بحارالانوار، ج66، ص67، ح43) لیکن باید از افراط در خوردن گوشت و اعتیاد به آن پرهیز کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «هر کس چهل روز (پشت سرهم) گوشت بخورد، سنگدل می شود». (اولین دانشگاه، آخرین پیامبر، ج3، ص21). از روایات برمی آید که خوردن گوشت هر سه روز یک بار مناسب است. ساباطی می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره خوردن گوشت پرسیدم؟ فرمود : «هر سه روز (یک بار). (همان) ادریس بن عبدالله می گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، از گوشت سخن به میان آمد، فرمود: «یک روز گوشت بخور، یک روز لبنیات و یک روز چیز دیگری.». (همان). از میان گوشت ها، به خوردن گوشت گوسفند و آبزیان و پرندگان سفارش شده است. بهترین گوشت، گوشت تازه (لحماً طریا) است و از خوردن گوشت خام و گوشت خشکیده نمک سود نهی شده است.

ب – تخم مرغ : در مورد مصرف تخم مرغ هم سفارش های زیادی شده است.  ازجمله: زرده تخم مرغ سبک و سفیده آن سنگین است. اگر تخم مرغ به همراه گوشت، پیاز و روغن زیتون خورده شود، مقوی است ولی خوردن آن به همراه ماهی مضر است چنان که اعتیاد به خوردن آن نیز موجب بيمارى سِپُرز مى‏شود و ايجاد كننده بادهايى در سرِ معده است و سبب پيدايش كَك و‏مَك در صورت مى‏شود؛ امام صادق علیه السلام فرمود: «تخم مرغ خوراکی سبک است. دلدادگی به گوشت را فرو می نشاند و عارضه های گوشت را هم ندارد». (سایت دانشنامه اسلامی اهل البیت علیهم السلام).

ج – نان، غلات، حبوبات و دانه ها : در قرآن به دانه ها و غلات تحت عنوان «زرع و حبّ» اشاره شده است. «و اوست خدایی که (برای شما) انواع زراعت را پدید آورد که با هم متفاوتند». (سوره انعام: آیه141). دانه های غذایی، مایه اصلی تغذیه انسان و انواع حیوانات است. دانه هایی که اگر یک سال بر اثر خشکسالی قطع شود، قحطی و گرسنگی تمام جهان را فراخواهد گرفت. از میان دانه ها گندم، کاملترین و غنی ترین ماده غذایی است که جای بسیاری از غذاها را می گیرد. حضرت یوسف علیه السلام برای نجات مردم مصر از هفت سال قحطی به ذخیره سازی گندم پرداخت.  نان بهترین خوراکی، مایه برکت و استواری تن، خوشبو کنده دهان است و بهترین نان، نان سبوس دار است که دارای فیبر می باشد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوندا! برای ما به نان برکت بده و میان ما و آن جدایی میفکن، اگر نان نبود نه روزه گرفته بودیم، نه نماز خوانده بودیم و نه واجبات خدا را انجام داده بودیم.». (سایت دانشنامه اسلامی اهل البیت علیهم السلام)

د – میوه ها و سبزی ها : در سوره عبس آیات 25 تا 32 به هشت نوع مواد غذایی گیاهی و نباتی پرداخته است که حاکی از اهمیت و اولویت نبایات و میوه ها در تغذیه انسانهاست.  تاکید فراوان برخی آیات روی زمین و روئیدنی ها و تقدم میوه ها بر گوشتها دلیل دیگری بر اولویت این گروه غذایی بر گوشتها می باشد. همچنین ذکر مکرر خصوص میوه ها از میان غذاهای بهشتی، به خاطر اهمیت میوه ها در تغذیه و نقش آنها در طراوت و شادابی و نشاط انسان و هضم و جذب آسان است که نه تنها از نظر علمی بلکه در تجربه عمومی مردم نیز به اثبات رسیده است.

میوه هایی چون: انگور، انار، خربزه، خرما، سیب ، انجیر و… هر کدام از خواص زیادی برخوردارند که در روایات اسلامی به آنها اشاره شده است. مثلاً: انار، موجب نورانیت قلب و دورکننده شیطان است، معده را پالایش می دهد، مقوی و نیروبخش است، غذا را هضم می کند و سبب اعتدال طبع می شود.

انگور از میوه های بهشتی و یک غذای کامل و داروخانه طبیعی است، انجیر استحکام بخش استخوان ها، جلا بخش چشم و دل و برطرف کننده ضعف و فزاینده عقل و آرامش است، خربزه شفای دردها، شستشودهنده مثانه و معده و دارای هزار برکت می باشد. خرما، شفابخش، قوی کننده پشت، افزایش حلم و بردباری، سیرکننده و رفع کننده خستگی و هفتاد و دو خواص شفابخش در آن است.  سبزی ها نیز علاوه بر زینت سفره از خواص والایی برخوردارند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «سفره هایتان را به سبزی زینت بخشید زیرا خوردن سبزی با گفتن بسم الله، شیطان را می راند». (مکارم الاخلاق، ص179) فرمود: مگر نمی دانی که من از سفره ای که در آن سبزی نباشد، غذا نمی خورم! سبزی بیاور، غلام رفت و سبزی آورد و بر سفره نهاد، پس امام علیه السلام دست به سفره گشود و به خوردن غذا مشغول شد. (همان)

ه – شیر و لبنیات : شیر از غذاهای بهشتی است که در سوره نحل آیه 66 و دیگر آیات به آن اشاره شده است. شیر یک غذای کامل و دارای خواص فراوانی است. شیر موجب استحکام استخوان ها، روئیدن گوشت، برطرف کننده ضعف و شفای هر دردی است که برای نوشیدن آن هیچ شرط سنی و اقلیمی وجود ندارد. (مجله رشد، ش13،پاییز83).

امام علی علیه السلام فرمود: نوشیدن شیر، شفای هر دردی جز مرگ است. (المحاسن، ج2، ص294).

از میان شیرها به شیر گاو توصیه شده است. امام علی علیه السلام فرمود: «شیر گاو درمان است». (همان).

از میان فراوده های شیر، خوردن پنیر به تنهایی مضر است و از آن نهی شده است. چنان که زیاد خوردن آن موجب لاغری و بیماری است. امام صادق علیه السلام فرمود: «گردو و پنیر، چون با هم جمع شوند درمان اند اما اگر از هم جدا شوند، درد میشوند». (الکافی، ج6، ص340).

و امام کاظم علیه السلام در مورد ماست فرمود: «هر کس می خواهد ماست بخورد و ماست او را زیان نرساند، با آن هضم کننده ای (مثلا نانخواه) بخورد». چون ماست طبع سرد دارد، افزودنی که طبع گرم دارد به آن اضافه کند، مانند: نعناع، گل محمدی، گلپر و… نانخواه(زنیان) در روایت به عنوان مثال آمده است.

زمان غذا خوردن از اساسی ترین عوامل بی نیازی از پزشک است :

چه زمانی باید غذا خورد؟ و اسلام در خوردن به چند وعده غذا توصیه می کند؟ روایات مربوط به وعده غذایی را می توان به چند دسته تقسیم کرد:

– برخی روایات به دو وعده اشاره دارند. امام صادق علیه السلام فرمود: «صبحانه و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزی نخور، چرا که موجب تباهی تن است مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و آنان (بهشتیان) صبحگاهان و شامگاهان، روزی ویژه خویش را دارند». (الکافی، ج6، ص288).

– برخی بر یک وعده و آن هم صبحانه تاکید دارند، امام صادق علیه السلام فرمود: «مؤمن را بایسته است، تا غذا نخورده از خانه بیرون نرود، چرا که این کار به او استواری بیشتر می بخشد». (بحارالانوار،ج66، ص341).

– برخی دیگر به خوردن شام به ویژه برای افراد سالخورده سفارش می کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «خوردن شام را وامگذارید… من بر امت خویش از این بیمناکم که از واگذاردن شام، پیری به سراغشان آید چرا که شام، موجب نیرومندی پیر و جوان است ». (المحاسن ، ج2، ص196)

و برخی روایات به شام خوردن پیامبران اشاره دارد. امام علی علیه السلام فرمود: «شام خوردن پیامبران، پس از تاریکی شب بوده است». (بحارالانوار، ج66، ص342).

امام صادق علیه السلام فرمود: «شام پیامبران پس از نماز عشا می باشد». (همان). امام رضا علیه السلام، در روایتی هر 8 ساعت یکبار وعده غذایی را توصیه می کند.

از مجموع این چند دسته روایات چنین استنباط می شود که دو وعده غذایی یعنی اول روز و آخر روز برای خوردن غذا کافی است و چنانچه در میان روز گرسنه شد از میان وعده های غذایی استفاده کند، آنچه در رساله های عملی درباره استحباب غذا خوردن در اول روز و اول شب و خودداری از غذا در بین روز و بین شب آمده، در تایید دو وعده تغذیه است بنابراین نظریه غالب می بایست روایت امام رضا علیه السلام را توجیه کرد. در کنار این روایات به روایاتی برمی خوریم که بحث گرسنگی و اشتها را ملاک می دانند و سلامتی انسان را در این می دانند که تا گرسنه نشده، غذا نخورد. (اخلاق در قرآن، ج2، ص231). امام علی علیه السلام به امام حسن علیه السلام فرمود: «بر سر سفره نمی نشینی، مگر آن هنگام که گرسنه ای… اگر این کار را کردی از طبیب بی نیاز می شوی». (بحارالانوار، ج70، ص187).

تنظیم میزان خوردن غذا یکی دیگر از عوامل بی نیازی از پزشک است :

افراط و تفریط در رساندن غذا به بدن هر دو ضرر و مفسده دارد. امام رضا علیه السلام با تشبیه بدن به زمین می فرماید: «بدن انسان، بسان زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آبدهی بدان، مراقبت شود به گونه ای که آب نه فراوان تر از نیاز بدان برسد تا آن را غرقاب و باتلاق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به تشنگی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد، اما اگر از آن غفلت شود به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید؛». (اخلاق در قرآن، ج2، ص231).

بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و پوشاک چنین است. پرخوری و نیز خوردن پس از سیری، بدن را باتلاق تجمع میکرب ها می سازد و موجب تباهی تن، قساوت قلب، کودنی، و… می شود. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مؤمن در یک شکم چیز می خورد و کافر در هفت شکم چیز می خورد». (المجازات النبویه، ص341)

امام علی علیه السلام فرمود: «عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد» و همچنین فرمود: «از پرخوری پرهیز کنید، چرا که مایه تباهی تن است». (غررالحکم، ص80) بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها به غذا از آن دست بکشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « زمانی که میل به غذا داری، غذا بخور و در حالی که هنوز میل و اشتها به خوردن داری، دست از خوردن بکش». (بحارالانوار، ج290، ص62) مفهوم آیه شریفه «کلو واشربوا ولاتسرفوا» که در نگاه نخست بسیار ساده به نظر می رسد، امروز در رتبه مهمترین دستورات بهداشتی (و تغذیه سالم) قرار گرفته است زیرا طبق تحقیقات دانشمندان، سرچشمه بسیاری از بیماریها، غذاهای اضافی (داخل معده) است که به صورت جذب نشده در بدن باقی می ماند.  این مواد اضافی هم بار سنگینی است بر قلب و عروق و سایر دستگاههای بدن و هم بستر آماده ای است برای پذیرش انواع عفونت ها و بیماری ها. لذا برای درمان بسیاری از بیماری ها نخستین گام این است که این مواد اضافی و به عبارت دیگر زباله های تن انسان بسوزند و جسم پاکسازی گردد. عامل به اصطلاح «پرخوری» است و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در (خوردن) غذا نیست.

مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان مطلب جالبی نقل کرده است:

هارون الرشید طبیبی مسیحی داشت که مهارت او در طب معروف بود. روزی این طبیب به یکی از دانشمندان اسلامی گفت: من در کتاب شما چیزی از طب نمی یابم در حالی که دانش مفید بر دو گونه است: علم ادیان و علم ابدان.  او در پاسخش چنین گفت: خداوند همه دستورات طبی را در نصف آیه از کتاب خویش آورده است. «بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید» و پیامبر ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده است: «معده، خانه بیماری ها است و امساک، سرآمد همه داروها است و بدنت را از آنچه بدان عادت صحیح داده ای محروم مکن» طبیب مسیحی وقتی این سخن را شنید گفت: قرآن شما و پیامبرتان، برای جالینوس (طبیب معروف) سخن طبیبانه ای باقی نگذارده اند. (تفسیر مجمع البیان ذیل آیه کلوا واشربوا ولا تسرفوا…).

رعایت آداب غذا خوردن، از عوامل بی نیازی از پزشک است :

در روایات معصومین علیهم السلام و فقه اسلامی، تحت عنوان «آداب خوردن و آشامیدن» به چگونه خوردن غذا پرداخته که به آنها اشاره می کنیم:

1. شستن دست ها قبل از غذا و خشک نکردن با حوله؛ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «شستن دستها، پیش از غذا شفای تن است. ». (تهذیب الاحکام، ج9، ص97، ح423: کافی، ج6، ص290، ح1)

2. درآوردن کفش ها از پا هنگام غذا خوردن؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «چون غذا نهاده شد، کفشهایتان را درآورید، چرا که هم رفتاری است زیبا و هم موجب آسایش بیشتر پاهایتان می شود». (سایت دانشنامه اسلامی اهل البیت علیهم السلام).

3. نام خدا بردن و بسم الله گفتن، امام علی علیه السلام فرمود: «برای کسی که برای غذای خود نام خدا را ببرد، ضمانت می کنم که از آن غذا به هیچ درد و رنجی گرفتار نشود». (همان).

4. بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگری نماند.

5. شروع غذا با دعا و شکر الهی.                                                                               

6 . آغازکردن غذا با نمک.

7. با دست راست خوردن، با سه انگشت یا بیشتر و با دو انگشت نخورد.

8 . پاره نکردن نان با کارد و نگذاشتن نان زیر ظروف غذا .

9. آغاز کردن از سبکترین غذاها، مانند، سوپ ، سالاد و…

10. زیاد نشستن سر سفره و طول دادن غذا خوردن .

11. خوردن غذای گرم قبل از سرد شدن.

12. پرهیز از خوردن غذای داغ.

13. پرهیز از فوت کردن در غذاها و نوشیدنی ها.

14. کراهت پاک کردن کامل گوشت استخوان.

15. پرهیز از خوردن غذا در حال جنابت.

16. برداشتن لقمه کوچک و جویدن کامل آن.

17. دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن کامل.

18. پرهیز از خوردن در حال سیری.

 19. پایان بردن غذا با نمک.

20. خوردن از قسمت جلوی خود.

21. نگاه نکردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن.

22. دعاکردن پس از غذا.

23. به پشت دراز کشیدن پس از غذا و پای راست را روی پای چپ گذاشتن.

24. نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن غذا.

25. خلال یا مسواک زدن پس از غذا.

26. غسل نکردن با آب سرد پس از خوردن ماهی.

27. خوردن چند خرما یا مقداری عسل (یا چیز گرم) پس از خوردن ماهی قبل از خواب.

28. شستن گوشت قبل از پختن.

29. نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن ماهی تازه.

30. شستن میوه با آب.

31. خوردن میوه در فصل خود.

32. خوردن میوه با پوست (برخی میوه ها).

33. دور نیاختن میوه پیش از خوردن کامل آن. (اخلاق در قرآن، محمدحسین اسکندری، ج2).

آداب بعد از غذا خوردن :

1. هرگاه چیزی خوردی، بر پشت بخواب و پای راست را بر پای چپ گذار.

2. خوردن آنچه از غذا بر روی زمین افتاده است، شفای هر دردی است.

3. خوردن غذاهای افتاده، فقر و درویشی را برطرف می کند و فرزندان را زیاد می گرداند.  روزی رسول خدا، به خانه ی عایشه آمدند. پاره ی نانی را بر زمین دیدند. آن را برداشتند و تناول فرمودند سپس به عایشه فرمودند: ای عایشه، نعمت های خدا را گرامی دار زیرا نعمت الهی که از جامعه ای گریخت، دیگر به سوی ایشان برنمی گردد. آنچه از سفره می ریزد، مهر حورالعین است.

 4. نیم خورده ی مومن، شفای هفتاد درد است. (سایت راسخون).

رعایت آداب آشامیدن هم از عوامل بی نیازی از پزشک می باشد :

– گفتن بسم الله پیش از آشامیدن والحمدالله بعد از آن .

 – آشامیدن به سه نفس و مکیدن آن و سر نکشیدن یکجا.

– ایستاده آب آشامیدن در روز و نشسته آشامیدن در شب.

– آشامیدن آب به صورت ولرم.

– ندمیدن در آب. 

– نیاشامیدن آب با دست چپ.

– نیاشامیدن آب در بین غذا.

 – نیاشامیدن آب در پی چربی و غذای چرب.

– نیاشامیدن آب از کنار دسته ظرف یا لبه شکسته آن.

– یادکردن حضرت اباعبدالله و اهل بیت او و لعن قاتلان او.

– نیاشامیدن آب سرد پس از خوردن چیز گرم و شیرینی.

– نیاشامیدن آب فراوان.

– نیاشامیدن آب سرد در حمام.

– بستن دهانه ظرف آب. (دانشنامه رشد، وزارت آموزش و پرورش).

امام على عليه السلام: هر كس در گرسنگى كامل، غذا بخورد، غذا را خوب بجَوَد، در حالى كه هنوز ميل خوردن دارد، غذا را وا گذارد و چون احساس قضاى حاجت كرد، آن را محبوس ندارد، به هيچ بيمارى‏اى جز بيمارى مرگ، مبتلا نمى‏شود. (مكارم الأخلاق، ج 1، ص 314، ح 1003، بحار الأنوار، ج 66، ص 422، ح 37)

امام على عليه السلام‏ در پاسخ به اين پرسش كه گفتند: [چرا] در قرآن، هر دانشى جز دانش طب هست؟: هان! در قرآن، آيه‏اى است كه همه طب را يك‏جا در خود گردآورده است: «بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد».(الدعوات، ص 75، ح 174، بحار الأنوار، ج 62، ص 267، ح 42)

«برگرفته از 40حدیث طبی- اثر حکیم لبیکی»