حدیث 19 – پرهيز از سرما، و استقبال از آن

منبع: (نهج البلاغة، الحكمة 128، نزهة الناظر، ص 65، ح 54، بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 68.)

در لغت نامه دهخدا آمده است : سرما (از: سرد) به شباهت با گرما (از: گرم ) ساخته شده (والا میبایست سردا بشود). همین شکل در پهلوی نیز وجود دارد: «سرماک » برابر «گرماک » . گیلکی «سرمه » ، نطنزی و سمنانی «سرما» ، سنگسری «سرمو» ، سرخه ای «سرمه » ، شهمیرزادی «سرمه » . سردی . برودت . ضد گرما. (از حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). نه گرماش گرم و نه سرماش سرد همه جای شادی و آرام و خورد. (فردوسی) . میر با تو ز خوی نیک بدل گرمی کرد گرچه در سرما با میر نرفتی به سفر. (فرخی) .

رفت سرما و بهار آمد چون طاووسی بسوی روضه برون آمد هر محبوسی .(منوچهری.) سَرما پدیده‌ای است که بر اثر کاهش گرما روی می‌دهد. در دانش فیزیک چیزی به نام سرما دادن وجود ندارد، بلکه گرفتن گرما از ماده باعث عدم وجود گرما شده که به اصطلاح (سرما) می‌گویند. سرما را نمی‌شود وجه مقابل گرما دانست چرا که گرما از (وجود) دلالت می‌کند اما سرما امریست عدمی. در حقیقت سرما وجود ندارد و این عدم وجود گرما است که ما را بر آن داشته که اسمی به نام سرما به آن لقب بدهیم.

ایجاد فصول از رحمت رحمانیه حق متعال است. فواید و حکمت‌های بی‌شماری بر تغییرات فصول چهارگانه مترتب است که نه تنها برای حیات انسان‌ها، بلکه برای حیات همه موجودات ضروریست. این تغییرات قطعاً با تأثیراتی همراه است که آمادگی ما را براي مقابله با آن‌ها فراهم می‌کند. در این فصول 4گانه ، دو فصل از آن مربوط به فصل سرماست که در آنها سردی و برودت به حد اعلای خود میرسد و سپس کم کم فروکش میکند.

اگر در این دو فصل تدابیری برای سلامت ماندن از سرما اندیشیده نشود ممکن است انسان را دچار آسیب های زیادی کند. لذا شناخت این دو فصل سرمای سال که آغازش با فصل پاییز است و پایانش با فصل زمستان، و اطلاع اجمالی از تدابیر و مزاج این دو فصل می تواند به ما در تامین سلامتی امان کمک شایانی نماید.

بنابراین به اختصار به معرفی دو فصل سرد سال و شناخت مزاج آنها می پردازیم.

الف – فصل پاییز:

مزاج این فصل، سرد و خشک است. مزاج فصل پائیز در سرما و گرما معتدل، ولی در تری و خشکی همانند بهار به اعتدال نیست؛ چون آفتاب تابستان هوا را کاملاً خشک كرده و اسباب تری در این فصل چندان آشکار نیست.

در فصل پاییز، به ویژه در پاییزی که هوا متغیر است، باید بهداشت را بسیار رعایت كرد. – نباید مواد غذایی خنک مصرف شود. – آب سرد زیاد نخوريد و بر سر نریزيد. – در این فصل نباید در جای سرد خوابید که بدن در اثر سرما به لرزش در آید. – از گرمای نیمروزی و سرمای صبح باید پرهیز کرد و شب‌ها و صبح‌ها سر را از سرما پوشاند. – نباید با شکم سیر خوابید. – در این فصل باید از میوه‌های موسمی تا حد امکان دوری جست و زیاد نخورد. از میوه‌های مناسب این فصل می‌توان به سیب، به و گلابی اشاره کرد. – باید به بیرون راندن مواد زائد از بدن پرداخت تا در زمستان گرد هم نیایند.

خودداری از مصرف غذاهای بسیار گرم:

مزاج این فصل، همان‌طور که ذکر شد، خشک است و از هر عملی که موجب افزایش خشکی بدن می‌شود، باید پرهیز كرد. از جمله این موارد می‌توان به غذاهای بسیار گرم، گوشت‌های مانده، گوشت شکار و ادویه‌جات با گرمی زیاد اشاره كرد.

پرهیز از زیاده‌روی در نزدیکی:

افراط در نزدیکی جنسی، هر چند که در هر زمانی برای جسم و روح مضر است، ولی در فصل پاییز ضرر بیشتری دارد، زیرا مقاربت جنسی از خشکی افزاهای بسیار قوی است.

پرهیز از نوشیدن آب سرد:

آب سرد موجب ضعف حلق و تارهای صوتی مي‌شود و با توجه به شیوع زیاد بیماری‌ های تنفسی فوقانی در این فصل، بهتر است از نوشیدن آن پرهیز شود.

پرهیز از قرار دادن سر در معرض مستقیم هوا:

در فصل پائیز سر خود را بپوشانید زیرا سر بدون پوشش به ویژه در اوایل صبح که هوا سرد است، موجب بسته شدن منافذ پوستی می‌شود. بسته شدن این منافذ، سبب می‌شود که بخارات دفع نشود و تجمع آن‌ها در سر باعث بروز برخی بیماری‌ها، از جمله نوعی زکام و سرفه می‌‌شود.

دوری از مکان سرد:

اجتناب از خوابیدن در مکان سرد و حمام با آب سرد، به دلیل بسته شدن منافذ پوستی و عوارض ناشی از آن كه باید از این کار پرهیز کرد.

خودداری از استفراغ:

در این فصل از انجام هر عملی مثل قی، که موجب تحریک خلط‌ها می‌شود، باید پرهیز نمود. قی در این فصل زمینه را برای بیماری‌های تب‌دار فراهم می‌کند. – تعادل در مصرف میوه‌ها: زیاده‌روی در مصرف میوه‌های فصل مضر است و باید از این کار خودداری شود. از میوه‌های مناسب این فصل می‌توان به سیب، به و گلابی اشاره کرد.

پرهیز از اعراض نفسانی:

اعراض نفسانی، به ویژه غم و اندوه، در هر فصلی ضرر است، ولی در فصل پاییز به ویژه برای افرادی که زمینه بیماری‌های سوداوی دارند، ضرر بیشتری دارد و باید تا حد امکان از این موارد پرهیز نمود و به اموری مشغول شد که موجب سرور و شادی شود. – رطوبت بدن: به دلیل خشکی فصل و تأثیر آن روی بدن، لازم است از عواملی که موجب تری بدن می‌‌شود، کمک گرفت. یکی از این عوامل، حمام کردن است که برای رطوبت بخشی مناسب، بهتر است یک روز در میان، استحمام با آب نیم‌گرم انجام گیرد؛ زیرا آب بسیار گرم باعث تحلیل رطوبت و افزایش خشکی بدن می‌‌شود. همچنین می‌توان برای رطوبت بیشتر از وان آب نیم‌گرم به مدت نیم ساعت استفاده كرد.

چرب کردن بدن با روغن بنفشه و بادام نیز از مواردیست که به افزایش رطوبت بدن و کاهش خشکی آن کمک موثری می‌کند. – استفاده از عطر: در این فصل بهتر است براي تقویت روح از عطرها و بوهای خوش و ملایم استفاده كرد.

غذاهای مناسب فصل:

در این فصل، بهتر است غذاهایی با گرمی معتدل مصرف شودمثل گوشت‌ها، از جمله گوشت بره و … ( سایت آسان طب. ویکی پدیا)

ب – فصل زمستان :

در این فصل آفتاب از سمت الراس به غایت دور شده و لذا هوا سرد و با بارش باران زیاد هوا مرطوب است. با توجه به اینکه فصل زمستان تقریباً عکس تابستان است،

تغذیه آن هم عکس تغذیه در تابستان است ؛ یعنی در زمستان غذایی باید میل شود که گرمی می‌بخشد و نباید از غذاهایی مانند دانه‌ها و سبزی‌ها که به لحاظ مواد غذایی ضعیف هستند، استفاده کرد. غذای زمستانی باید دارای ارزش غذایی بیشتری باشد.

به علت هوای سرد در زمستان، بدن باید فعالیت زیادی داشته باشد و غذای زیادی به آن برسد، اگر زمستان جنوبی باشد، باید ورزش زیاد انجام گیرد و غذا کمتر خورده شود. نان گندم زمستانی باید قوی‌تر و پرمغزتر از نان گندم تابستان باشد؛ همچنین گوشت‌ها و غذاهای مقوی و امثال آن‌ها. سبزی‌هایی مانند خرفه و کاسنی برای زمستان نباید مصرف شود و به جای آن سبزی‌هایی همچون کلم و گل کلم و چغندر و کرفس جایگزین شود. در فصل زمستان حرارت در بدن زیاد و قوی‌تر است ؛ از اين رو هضم غذا آسان‌تر است، پس مناسب است که غذا از نظر کمیت و مقدار زیادتر و غلیظ‌ تر باشد. چون در فصل زمستان غلبه با برودت و رطوبت است، مناسب است جمیع تدابیر، مایل به گرمی و خشکی باشد تا تعادل برقرار شود. (همان)

چرا هنگام سرما می‌لرزیم؟

بدن انسان نیاز دارد درجۀ حرارت مرکزی خود را در حد ۳۶٫۹ درجۀ سانتی‌گراد حفظ کند. مغز شما برای جلوگیری از سرمازدگی و سایر پیامدهای سرد شدن درون آن، به دقت دما یا حرارت بدن را تحت نظارت دارد.

اگر سطح پوست بیش از حد خنک شود، گیرنده‌ای پوست پیام‌هایی را به مغز می‌فرستد که رشته‌ای از شگردهای گرم‌کننده را به راه می‌اندازد. لرزیدن یکی از این وسائل یا عکس العمل‌ها است، که در آن عضلات شما با سرعت زیاد منقبض و منبسط می‌شوند.

علاوه بر جنبیدن ماهیچه‌های دست و پا، ماهیچه‌های آرواره هم ممکن است شروع به لرزش کنند و در نتیجه دندان‌هایتان به هم بخورند. این فعالیت غیرارادی عضلاتی گرما تولید می‌کند که به بدن کمک می‌کند تا درجۀ حرارتش را بالا ببرد. این حالت همچنین هشداری برای شما است که خود را به پناهگاهی گرم و نوشیدنی داغ برسانید.

الدعوات‏ به نقل از زرّ بن حُبَيش: امير مؤمنان، چهار جمله در طب فرموده كه اگر بقراط يا جالينوس آنها را گفته بودند، صد ورق، مقابلشان نهاده مى‏شد و آنها را بدين سخنان، مى‏آراستند. آن سخنان، اين است كه فرمود: «از سرما در آغازش بپرهيزيد و در پايانش استقبال كنيد؛ چه، سرما با بدن، همان كارى را مى‏كند كه با درختان مى‏كند: در آغازش مى‏سوزانَد و پايانش شاخ و برگ مى‏رويانَد». (الدعوات، ص 75، ح 175، بحار الأنوار، ج 62، ص 271، ح 69)

«برگرفته از 40حدیث طبی- نوشته مصطفی لبیکی»